แม่น้ำ “แม่กลอง” แปลว่าอะไร? ชื่อนี้มาจากไหน?
ต้นน้ำแม่กลองบริเวณแควน้อยกับแควใหญ่ไหลมาบรรจบกันที่ปากแพรก อ.เมือง จ.กาญจนบุรี (ภาพจากหนังสือ แม่น้ำแม่กลอง : พัฒนาการทางสังคมและวัฒนธรรม)
ผู้เขียน
สุจิตต์ วงษ์เทศ
เผยแพร่
วันอาทิตย์ที่ 16 มกราคม พ.ศ.2565
ลุ่มแม่น้ำแม่กลอง เป็นบริเวณที่เก่าแก่มากและอาจเก่าแก่ที่สุด เพราะพบหลักฐานโบราณคดีหลายพันปีมาแล้วอยู่ทางต้นน้ำ คือ แควน้อย-แควใหญ่ หลังจากนั้นก็พบหลักฐานการตั้งหลักแหล่งแห่งหนเป็นบ้านเป็นเมืองแล้วเป็นรัฐ ขยายไปทางลุ่มน้ำท่าจีน
ถ้าไม่ทวนเรื่องลึกลงไปถึงยุค “ทวารวดี” จะพบว่ามีชุมชนมอญเก่าแก่ที่สุดบริเวณที่ราบภาคกลางลุ่มน้ำเจ้าพระยา อยู่ที่ลุ่มน้ำแม่กลองนี้เอง โดยเฉพาะบริเวณวัดนครชุมน์ ที่อำเภอบ้านโป่ง จังหวัดราชบุรี
คำว่าแม่กลองเป็นภาษาอะไร? มาจากไหน?
มีนักปราชญ์รุ่นก่อน ๆ อธิบายหลายแนวทาง ดังมีรายละเอียดอยู่ในพระนิพนธ์เรื่องชื่อลำน้ำแม่กลองฯ ของสมเด็จฯกรมพระยาดำรงราชานุภาพ แต่สมเด็จฯ ก็มิได้ทรงชี้ชัดอย่างหนึ่งอย่างใดลงไป เพียงทรงรวบรวมความรู้ของผู้รู้ทั้งหลายไว้ให้ผู้สนใจสมัยหลังศึกษาค้นคว้าต่อไป
โดยทั่วไปแล้วมักโน้มคำจากภาษาอื่นให้เป็นคำไทยด้วยความเข้าใจคลาดเคลื่อน แล้วผูกนิทานใหม่ให้น่าเชื่อถือและเข้ากันได้ดีกับคำที่ริบมา มักพบทั่วไป เช่น ชื่อบางเชือกหนัง ในคลองบางกอกน้อย เดิมเป็นคำเขมร มอญว่าบางฉนัง มีอยู่ในโคลงกำสรวลสมุทรยุคต้นกรุงศรีอยุธยา หมายถึงบ้านหม้อ หรือบ้านปั้นหม้อ แต่นานเข้าก็ลืมรากเหง้า เลยโอนเข้าเป็นคำไทยว่าบางเชือกหนัง ตราบเท่าทุกวันนี้
แม่น้ำแม่กลอง (ภาพจากหนังสือ พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ เอกลักษณ์และภูมิปัญญา จังหวัดกาญจนบุรี)
กลอง ในชื่อลำน้ำแม่กลองตั้งแต่จังหวัดกาญจนบุรี ราชบุรี สมุทรสงคราม ก็เช่นเดียวกันที่ถูกโน้มแล้วริบให้เป็นคำไทย หมายถึงเครื่องดนตรีประเภทขึงหนังใช้ตี แล้วรับนับถือเป็นข้อยุติสืบมาจนปัจจุบัน ดังพบว่าทำรูปสัญลักษณ์เป็นกลองทัด หรือกลองเพล
ขอให้พิจารณาใหม่ด้วย ว่า “กลอง” ตรงชื่อแม่น้ำไม่ใช่คำไทย แต่เป็นคำจากภาษามอญ แล้วกลายเสียงกลายรูปไปต่าง ๆ กันในหลายแห่ง เช่นเป็นชื่อแม่น้ำโขง แม่น้ำคง (สาละวิน) เป็นต้น จะขอยกข้อความจากคำนำเสนอในหนังสือมหากาพย์ของอุษาคเนย์ ท้าวฮุ่งท้าวเจือง วีรบุรุษสองฝั่งโขง ผมเขียนเมื่อ พ.ศ. 2538 มาลงไว้ดังนี้
“พจนานุกรมมอญ-ไทย (ฉบับทุนพระยาอนุมานราชธน, 2513) ให้ศัพท์มอญไว้ 2 คำคือ โคฺลงฺ กังคฺลงฺ อ่านว่า โคฺล้งฺ เหมือนกันแล้วให้ความหมายว่า ทาง
คำมอญว่าโคฺลงฺกับคฺลงฺนี่แหละกลายเป็นคำไทยว่าคลอง แม้คำว่ากลองในชื่อแม่น้ำกลองก็เพี้ยนมาจากคำมอญนี้เอง ทำให้น่าคิดว่า ชื่อแม่น้ำโขงหรือของน่าจะมาจากคำว่าโคฺลงฺกับคฺลงฺ (ท่านหมุพัน บอกว่าชาวขมุ (ข่ามุ) ในลาวเหนือเรียกแม่น้ำนี้ว่าอมครอง) แต่สิ้นตระกูลไทย-ลาวออกเสียงอย่างมอญไม่ได้ จึงเรียกเป็นกาหลงก่อน นานเข้าก็กลายเสียงเป็นโขงหรือของตามถนัดลิ้นแต่ละท้องถิ่น แม้ชื่อแม่น้ำคง (สาละวิน) ในพม่าก็ได้ชื่อจากมอญเช่นกัน”
สรุปแล้วคำว่าคลองในชื่อลำน้ำแม่กลอง มาจากคำในภาษามอญว่าคลอง หมายถึง หนทางคมนาคมทางน้ำ
อ้างอิงข้อมูล
สุจิตต์ วงษ์เทศ. “คำนำเสนอ” ใน ประวัติศาสตร์ ชาติพันธุ์ “เครือญาติ’” มอญ ลุ่มน้ำแม่กลอง, (กรุงเทพฯ: ศิลปวัฒนธรรมฉบับพิเศษ, 2547)
Source: https://www.silpa-mag.com/history/article_19187
The post แม่น้ำ “แม่กลอง” แปลว่าอะไร? ชื่อนี้มาจากไหน? appeared first on Thailand News.
More Stories
เมืองเชียงทอง ในขุนช้างขุนแผน อยู่ อ.จอมทอง จ.เชียงใหม่
“พลายแก้ว(ขุนแผน) ได้นางลาวทองกลับกรุงศรีอยุธยา” จิตรกรรมฝาผนังเล่าเรื่องขุนช้างขุนแผนที่ระเบียงคดรอบวิหารหลวงพ่อโต วัดป่าเลไลยก์ จังหวัดสุพรรณบุรี จิตรกรผู้วาดภาพ เมืองสิงห์ จันทร์ฉาย ผู้เขียน สุจิตต์ วงษ์เทศ เผยแพร่ วันจันทร์ที่ 4 เมษายน พ.ศ.2565 “เมืองเชียงทอง” ในกลอนเสภาเรื่องขุนช้างขุนแผน เป็นเมืองในจินตนาการของคนแต่งปัจจุบันคือบ้านจอมทอง อ.จอมทอง จ.เชียงใหม่...
ทำไม “เจ้านายไทย” สมัยก่อนใช้ชีวิตกลางคืนตื่นบรรทม 6 โมงเย็นแม้ราชการใช้เวลาออฟฟิศแล้ว
สมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี พระบรมราชินีนาถ ในรัชการที่ 5 (สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง) ราชการไทยเริ่มทำงานแบบเต็มเวลาในระบบแบบ “ออฟฟิศ” ตามตะวันตกตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 5 แต่เมื่อบุคลากรจากต่างแดนเข้ามาประสบตารางเวลาทำงานของเจ้านายไทยในราชวงศ์จักรีแล้วก็ยังแปลกใจกับการทำงานที่ เจ้านาย หลายพระองค์ทรงใช้ชีวิต (ทั้งทรงงานและการส่วนพระองค์) ในเวลากลางคืน ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 เป็นช่วงที่เริ่มนำระบบทำงานแบบเต็มเวลาในออฟฟิศมาใช้ในระบบราชการเป็นครั้งแรกเมื่อ...
ทูตต่างประเทศ ยุคก่อนสมัยรัชกาลที่ 5 พำนักอยู่บริเวณไหนในกรุงเทพ?
พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯ ให้เซอร์จอห์น เบาริ่ง อัครราชทูตอังกฤษ เข้าเฝ้า (ภาพจิตรกรรมเทิดพระเกียรติกษัตริย์แห่งพระบรมราชจักรีวงศ์ วาดโดย นคร หุราพันธ์ ปัจจุบันแขวนอยู่ภายในอาคารรัฐสภา) “แขกรัฐบาล” ที่เป็นทูตต่างประเทศ เดินทางเข้ามากรุงเทพฯ ในสมัยก่อนรัชกาลที่ 5 พำนักอยู่บริเวณไหน? ในสมัยรัชกาลที่ 1 ไม่มีการบันทึกถึงที่พำนักของทูตในกรุงเทพฯ...
แรกมี “คลองมหาสวัสดิ์” คลองแห่งพระราชศรัทธาของรัชกาลที่ 4
คลองมหาสวัสดิ์ บริเวณวัดสาลวัน ไม่ระบุปีที่ถ่าย (ภาพจากหนังสือ มหาสวัสดี 150 ปี มหานทีพระราชทาน, โครงการศิลปศาสตร์อาสา คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล พ.ศ. 2553) ผู้เขียน ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.อาชว์ภูริชญ์ น้อมเนียน ภาควิชามนุษยศาสตร์ คณะสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล เผยแพร่...
แรกมีน้ำบาดาลใช้ บ่อแห่งแรกของไทยที่เจาะกันกลางกรุงเทพฯ อยู่ตรงไหน?
การขุดเจาะบ่อบาดาล พื้นที่หมู่ 8 ต.ชัยนาม อ.วังทอง จ.พิษณุโลก เพื่อช่วยเหลือประชาชนที่ประสบภัยแล้งกว่า 300 หลังคาเรือน วันที่ 7 พฤษภาคม 2563 (ภาพจากห้องสมุดภาพมติชน) การใช้น้ำบาดาล เริ่มต้นจากประเทศในแถบเอเซียกลาง ทั้งในประเทศอียิปต์ และอิหร่าน ซึ่งมีมาตั้งแต่ประมาณ 500 ปีก่อนคริสต์ศักราช...
ตีแผ่ขุนนาง-เจ้านายข่มเหงราษฎรสมัยร.4 ชาวบ้านไร้ที่พึ่ง ต้องพึ่งพระเจ้าแผ่นดิน
ภาพประกอบเนื้อหา – ฉากทะเลาะในละครเรื่องไกรทอง (ภาพจากหนังสือ “ร้องรำทำเพลง : ดนตรีและนาฏสิลป์ชาวสยาม”) ในยุคสมัยที่ยังมีระบบไพร่และทาสอยู่ เอกสารบันทึกหลักฐานต่างๆ ปรากฏข้อมูลเกี่ยวกับการข่มเหงไพร่ทาสราษฎรให้เห็นกันอยู่หลายส่วน เอกสารอย่างพระราชพงศาวดารยังปรากฏเนื้อหาเล่าถึงเรื่องเจ้านายและเจ้าหน้าที่ในราชการกระทำตามอำเภอใจเรื่อยมาจนถึงในสมัยรัชกาลที่ 4 พระราชพงศาวดารรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 3 มีใจความตอนหนึ่งว่า “ในแผ่นดินนั้น พระเจ้าลูกเธอและตำรวจมีอำนาจเที่ยวเกาะกุมราษฎรชาวบ้านมาชำระความตามอำเภอใจ แล้วฉุกบุตรหลานหญิงสาวชาวบ้านเอาไปเป็นห้าม ทำดังนี้เนือง ๆ...
ร้านขายข้าวแกงมีมาตั้งแต่เมื่อไหร่?
ร้านข้าวราดแกงในกรุงเทพฯ ภาพถ่ายเมื่อวันที่ 25 พฤษภาคม 2007 (Photo by PORNCHAI KITTIWONGSAKUL / AFP) ส. พลายน้อย เขียนอธิบายใน “กระยานิยาย” ว่า คนไทยในอดีตไม่นิยมกินข้าวนอกบ้าน เพราะสมัยก่อนทำงานนอกบ้านเช่นทำไรทำนาก็เตรียมข้าวไปกินเอง หรือมีคนเอาไปส่ง คนที่กินข้าวนอกบ้านมีแต่พวกข้าราชการ ปรากฏหลักฐานในสมัยกรุงศรีอยุธยาว่า “ร้านชำหุงข้าวแกงขายคนราชการ” โดยตั้งร้านอยู่บริเวณใกล้กับพระราชวัง ข้าวแกงในอดีตจึงนิยมกินกันในหมู่ข้าราชการ...
กรุงเทพมหานคร เมื่อประมาณร้อยปีก่อนหน้าเมืองเป็นอย่างไร
บริเวณปากคลองบางลำพู ในสมัยรัชกาลที่ 7 (ภาพจาก สมุดภาพประวัติศาสตร์กรุงรัตนโกสินทร์, กรมศิลปากร) กรุงเทพมหานคร หรือ จังหวัดพระนคร และจังหวัดธนบุรี ที่มีทั้งสิ้น 21 อำเภอ ในสมัยรัชกาลที่ 7 หรือเมื่อร้อยกว่าปีก่อน เมืองมีหน้าตาเป็นอย่างไร พอมีเค้าว่าจะเป็นอย่าง 50 เขต...
วัดกลางนา-วัดโพธาราม-วัดสะแก วัดเก่าสมัยอยุธยาอยู่ที่ไหนใน กทม.
ภาพถ่ายเก่า วัดชนะสงครามฯ หรือวัดกลางนา เมื่อราวปลายรัชกาลที่ 5 – ต้นรัชกาลที่ 6 วัดเก่าแก่ของบางลำพู ผู้เขียน คนไกล วงนอก เผยแพร่ วันศุกร์ที่ 8 เมษายน พ.ศ.2565 เมืองบางกอก หรือ กรุงเทพฯ...
คนอยุธยาผ่าน “เกาะเซนติเนลเหนือ” จริงหรือ? “สุนทรภู่” ได้ชื่อเกาะจากไหนใส่ “พระอภัยมณี”
(ซ้าย) ชาวเซนติเนล ในเกาะเซนติเนลเหนือ เล็งธนูมาที่เฮลิคอปเตอร์ของทางการอินเดีย เมื่อปี 2004 (ขวา) อนุสาวรีย์สุนทรภู่ จ.ระยอง เรื่องราวของเกาะเซนติเนลเหนือในหมู่เกาะอันดามัน เป็นเรื่องที่คนทั่วโลกสนใจ และเมื่อสืบค้นข้อมูลในช่วงปลายอยุธยาก็พบว่ามีคณะสงฆ์จากสยามเดินทาง “ผ่าน” หมู่เกาะอันดามัน และหมู่เกาะนิโคบาร์ แต่ยังไม่พบหลักฐานชัดเจนว่าผ่านเกาะเซนติเนลเหนือ ขณะที่ชื่อเสียงของชนพื้นเมืองในหมู่เกาะแถบนี้ก็นำมาสู่ชื่อเกาะใน “พระอภัยมณี” ของสุนทรภู่ ข่าวจอห์น...
“ตุ่มสามโคก” หมายความว่าอย่างไร ทำไมต่อท้าย “ตุ่ม” ว่า “สามโคก” ?
หญิงสาวชาวสยามกับ ตุ่มสามโคก ภาพถ่ายเก่าสมัยรัชกาลที่ 5 (ฉากหลังเป็นทุ่งหญ้า ภาพประกอบเนื้อหาเท่านั้น) ที่มา ศิลปวัฒนธรรม ฉบับมิถุนายน 2552 ผู้เขียน ภาษิต จิตรภาษา เผยแพร่ วันศุกร์ที่ 15 เมษายน พ.ศ.2565 สมัยเมื่อผมเป็นเด็ก เคยได้ยินผู้ใหญ่ท่านเปรียบเปรยผู้หญิงคนหนึ่งว่า...
กรุงเทพฯ สมัยรัชกาลที่ 1 ผ่านฟ้าเปลี่ยวสุด พญาไทมีโขลงช้าง
บริเวณ “ผ่านฟ้า” ช่วงปลายรัชกาลที่ 4 ผู้เขียน คนไกล วงนอก เผยแพร่ วันอาทิตย์ที่ 10 เมษายน พ.ศ.2565 ผ่านฟ้า วันนี้เป็นแหล่งชุมชน ที่มีวัดวาอาราม, หน่วยงานราชการ, บ้านเรือนประชาชน, ร้านอาหารเจ้าอร่อย ฯลฯ และรถติด...