สโมสรศิลปวัฒนธรรมเสวนา วันพฤหัสบดีที่ 24 กุมภาพันธ์ 2565 ในหัวข้อ “หัวลำโพง” สเตชั่น วิทยากรโดย ศ.ดร.ชาตรี ประกิตนนทการ และ รศ.ดร.ประภัสสร์ ชูวิเชียร เสวนาแลกเปลี่ยนหลากมุมมองเกี่ยวกับสถานีรถไฟกรุงเทพ หรือ “หัวลำโพง” รศ.ดร.ประภัสสร์ ชูวิเชียร เริ่มการเสวนาโดยอธิบายถึงสถานที่ตั้งสถานีรถไฟกรุงเทพ ระบุว่า นับแต่การขุดคลองผดุงกรุงเกษมเพื่อสอดรับกับการขยายตัวของกรุงเทพฯ ไปทิศตะวันออก ทำให้ย่านการค้าเจริญเติบโตและขยายตัวออกไปนอกกำแพงเมืองทางด้านนั้นมากขึ้น โดยเฉพาะบริเวณเลียบแม่น้ำเจ้าพระยา กลายเป็นย่านการค้าที่สำคัญเรื่อยมาถึงปากคลองผดุงกรุงเกษม หรือบริเวณตลาดน้อย การสร้างสถานีรถไฟกรุงเทพขึ้นละแวกนั้นก็มีจุดประสงค์เพื่อให้สอดคล้องกับพื้นที่กายภาพสามประการ...

ความวุ่นวาย บ้านเมืองในยามศึกเมื่อกรุงแตก จิตรกรรมฝาผนังสมัยรัชกาลที่ 4 ภายในหอราชพงศานุสรณ์ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม (ภาพจาก จิตรกรรมแบบสากลสกุลช่างขรัวอินโข่ง. 2522) กลศึกของพม่าในคราวสงครามเสียกรุงครั้งที่ 2 พม่าใช้ยุทธวิธี “สร้างคอกล้อมวัว” นั่นคือการสร้างเมืองเล็กๆ ล้อมเกาะเมืองกรุงศรีอยุธยา ประกอบกับการแก้ปัญหาเรื่องเสบียง และ “มวลน้ำ” ในฤดูน้ำหลาก เป็นการวางยุทธวิธีเพื่อเอาชนะศึกนี้ให้ได้ ในเอกสารเรื่อง “มหาราชวงษ์พงษาวดารพม่า” จดไว้ว่า “เพราะฉนั้นพวกเราจงแย่งชิงโคกระบือของพลเมืองอยุทธยาทั้งปวง เมื่อได้แล้วก็ไปทำนาตามนาพลเมืองแลนาหลวงอยุทธยาให้มีกำลังแก่เรา แลอย่าให้พลเมืองอยุทธยาทำไร่ทำนาได้มิดีกว่าหรือ แต่ช้างม้ารี้พลของเรานั้นก็เอาไปไว้ที่ดอนน้ำไม่ท่วมถึงแลที่หญ้างาม           แล้วก็จัดพลทหารให้เปนเวรมาล้อมผลัดเปลี่ยนกัน ถ้าน้ำฤกก็ถอยไปหาที่ตื้นชักปีกกาให้มาช่วยถึงกันกับหัวเมืองใหญ่น้อยแถวนั้น...

เรือรบฝรั่งเศสสามลำจอดทอดสมอคุมเชิงอยู่ด้านหน้าสถานทูตฝรั่งเศส ในวิกฤตการณ์ ร.ศ. 112   เมื่อฝรั่งเศสตัดสินใจเด็ดขาดว่าจะไม่สละสิทธิของญวนเหนือดินแดนเขมร และใช้กำลังทางทหารเป็นเครื่องมือบังคับสยาม โดยส่งเรือรบลูแตงเข้ามาจอดหน้าสถานทูตฝรั่งเศสเพื่อรอคำตอบจากรัฐบาลสยาม เมื่อเมษายน พ.ศ. 2436 หลังจากนั้นก็ส่งทหารเข้าบุกดินแดนฝั่งซ้ายของแม่น้ำโขง จนเกิดการปะทะกัน อันเป็นชนวนไปสู่วิกฤติการณ์ ร.ศ. 112 (พ.ศ. 2436) หลังการยิงปืนใหญ่ปะทะกันที่ปากน้ำเจ้าพระยาสงบลง สยามเริ่มเห็นแล้วว่าจะไม่สามารถเอาชนะฝรั่งเศสด้วยกําลังพลอีกต่อไป แต่เลือกที่จะยุทธวิธีในการรบที่รอบครอบรัดกุมขึ้น ไกรฤกษ์ นานา วิเคราะห์เกี่ยวกับเรื่องนี้ไว้ในงานเขียนของเขาที่ชื่อ “ทึ่ง! กลยุทธ์ศึกรัชกาลที่ 5 เปลี่ยนสถานะชาวสยามจาก ‘แพ้’ เป็น ‘ชนะ’”...

เอกสารของชาวต่างชาติที่บันทึกเกี่ยวกับประเทศไทยที่มีการเผยแพร่ส่วนใหญ่มักเป็นเรื่องสภาพบ้านเมือง, วิถีชีวิตและจิตใจของประชาชน, สภาพภูมิศาสตร์และทรัพยากร, ราชสำนักและการบริหารประเทศ แต่ที่เรากำลังจะกล่าวถึงเป็นเรื่องคือ มุมมองต่อ “ดนตรีไทย” กลับที่ไม่ค่อยมีเผยแพร่มากนัก อาจารย์สงัด ภูเขาทอง ผู้เขียนบทความ “ชาวต่างชาติในอดีต เขามองดนตรีไทยอย่างไร” เป็นทั้งนักดนตรี และอาจารย์สอนวิชาดนตรีไทยอยู่ที่วิทยาครูบ้านสมเด็จเจ้าพระยา (ปัจจุบันคือมหาวิทยาลัยราชภัฎบ้านสมเด็จเจ้าพระยา) จึงสนใจและอธิบายเรื่องเหล่านี้ได้อย่างดี อาจารย์สงัดท่านบอกว่า หลักฐานเกี่ยวกับเครื่องดนตรีไทยในสมัยกรุงศรีอยุธยามีเพียงบทไหว้ครูสำหรับการแสดงหนังใหญ่ที่ว่า “ชัยศรีโขลนทวารเบิกบานประตู ฆ้องกลองตะโพนครู ดูเล่นให้สุขสำราญ” หรือในบทปี่พาทย์ที่ว่า “พลโห่ ขานโห่ทั้งผอง พิณพาทย์ตะโพน กลอง ดูเล่นให้สุขสำราญ” ส่วนเอกสารต่างชาตินั้น หนึ่งคือ บันทึกของลาลูแบร์ เอกอัครราชทูตตฝรั่งเศส ส่วนอีกหนึ่งคือ บันทึกของชาวเปอร์เซีย ที่เรียกว่า...

กรมหมื่นวิศณุนารถนิภาธร ภอ.001 หวญ. 7/17   ในช่วงต้นรัตนโกสินทร์เริ่มมีเจ้านายเสด็จไปต่างประเทศสืบเนื่องจากผู้นำของเราทรงเล็งเห็นถึงความจำเป็นและประโยชน์จากการแลกเปลี่ยนปฏิสัมพันธ์กับต่างชาติโดยเฉพาะในตะวันตก เป็นผลให้มีเจ้านายหลายพระองค์ได้เสด็จไปต่างประเทศ สำหรับเจ้านายชั้นพระราชโอรสนั้น มีกรมหมื่นวิศณุนารถนิภาธร พระราชปนัดดา (เหลน) สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ถือเป็นเจ้านายชั้นพระราชโอรสพระองค์แรกที่เสด็จไปดูงานต่างประเทศในสิงคโปร์ ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 พระองค์มีพระอัจฉริยภาพหลายด้าน อีกทั้งยังทรงเล็งเห็นความสำคัญในการเปิดประเทศเชื่อมรับกับการเข้ามาของตะวันตก พระองค์ยังทรงเรียนรู้วิทยาศาสตร์ ดาราศาสตร์ และคณิตศาสตร์ ไม่เพียงแค่พระองค์เท่านั้น ในรัชสมัยของพระองค์ยังมีเจ้านายที่เสด็จไปดูงานในต่างประเทศด้วย สืบเนื่องจากสนธิสัญญาเบาว์ริงกับประเทศอังกฤษ ผลสืบเนื่องต่อมาก็ทำให้สิงคโปร์กลายเป็นอีกประเทศที่มีบทบาทในฐานะศูนย์กลางการปกครองและเศรษฐกิจของนิคมช่องแคบ หรือ Straits...

(ซ้าย) สมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ (ขวา) สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ประทับบนรถไฟ ทอดพระเนตร กรมพระยาดำรงราชานุภาพที่ทรงยืน   สมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ นอกจากจะเป็นอีกหนึ่งเจ้านายที่ทรงมีความสามารถยอดเยี่ยมหลายด้าน ทรงได้รับคำสรรเสริญพระเกียรติคุณอย่างมาก เรียกว่าเป็น “สมเด็จครู” นายช่างใหญ่แห่งกรุงสยามจากความสามารถด้านศิลปกรรมแล้ว พระองค์ยังทรงเป็นผู้มีเกียรติจากพระประวัติในช่วงหลังออกจากราชการโดยที่พระองค์ไม่ได้ดำรัสเรียกร้องรับพระราชทานเงินบำนาญแก่พระองค์เองอันส่งผลต่อชีวิตความเป็นอยู่ของพระองค์ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ หรือเจ้าฟ้านริศ เป็นชื่อเจ้านายที่กลับมาเป็นที่สนใจของประชาชนอีกครั้งเมื่อช่วงปลายเดือนธันวาคม 2561 จากกรณีทายาทราชสกุลจิตรพงศ์ ซึ่งสืบมาจากกรมพระยานริศฯ แสดงความกังวลการเปลี่ยนแปลงอันจะส่งผลต่อโครงสร้างโบราณสถานในเขตบ้านปลายเนิน หรือวังคลองเตย อันเป็นที่ประทับของกรมพระยานริศฯ หากย้อนกลับไปเปิดพระประวัติของกรมพระยานริศฯ...

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4   ในรัชกาลพระบาสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 เพื่อให้การดำเนินคดีความต่างๆ เป็นไปอย่างยุติธรรม จึงได้มีการออก “ประกาศห้ามไม่ให้ผู้มีอำนาจเข้าไปเกี่ยวข้องในการพิจารณาคดี” (พบต้นฉบับในหมายรับสั่ง เดือน 7 ปีขาลฉศก) ไว้ดังนี้ “ตั้งแต่นี้สืบไปห้ามมิให้ผู้ทำเรื่องราวกราบบังคมทูลพระกรุณาแลร้องถวายฎีกาเก็บเอาความของผู้อื่นมาว่า แลเอาพระนามเจ้าตั้งกรมเจ้ายังไม่ได้ตั้งกรม แลชื่อขุนนางไม่ได้เป็นแม่กองมากดขี่ขุนศาล ว่าได้เพ็ดทูลเจ้ากรมนั้น พระองค์นั้น ได้ร้องกับขุนนางกรมนั้น กับอนึ่งขุนศาล ตุลาการ เจ้าพนักงานเรียกเงินค่าฤชา ธรรมเนียมถูกต้องไม่เหลือเกินผิดกฎหมายแล้ว ห้ามอย่าให้เข้ามาว่ากล่าวเป็นอันขาดที่เดียว ถ้าผู้ใดมีฟังจะให้กดเอาคดีเป็นแพตามรูปความแล้ว...

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน์ กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร   ในประวัติศาสตร์จีนมีการขจัดลำดับ “4  ยอดหญิงงาม” ได้แก่ ไซซี, หวางเจาจิน, เตียวเสียน และหยางกุ้ยเฟย แล้วเมืองไทยที่มีผู้หญิงสวยอยู่ไม่ใช่น้อย ถ้าจัดลำดับกันดูบ้าง ในประวัติศาสตร์ของเรา “4 ยอดหญิงงาม” จะมีใคร หรือลูกสาวบ้านไหนติดอันดับกันบ้าง อาจารย์ถาวรถ สิกขโกศล เรียบเรียงลำดับ “4 ยอดหญิงงาม” ในประวัติศาสตร์ไทยไว้เช่นกัน  ได้แก่ พระนางสามผิว,...

รถสามล้อต้นแบบของนายเลื่อน ที่นั่งผู้โดยสารเป็นเก้าอี้ไม้ (ภาพจาก อเนก นาวิกมูล)   ยืนยันอีกครั้งว่านี่ไม่ใช่ข่าวขายหัว ที่มาของรถสามล้อบ้านเราที่นายเลื่อน พงษ์โสภณ ประดิษฐ์คิดค้นขึ้นนั้นได้แนวคิดมาจากเมืองไมอามี่ ประเทศสหรัฐอเมริกาจริงๆ รถสามล้อที่ว่านั้นไม่ใช่สามล้อติดเครื่องยนต์ หรือ “ตุ๊กตุ๊ก” ที่เห็นกันอยู่ในปัจจุบัน  แต่เป็น “สามล้อถีบ” ที่ต้องอาศัยแรงงานเท้าของผู้ขับขี่ล้วนๆ นายเลื่อน พงษ์โสภณ (ภาพจากอเนก นาวิกมูล) ลำดับแรกเรามารู้จักผู้ประดิษฐ์กันก่อน นายเลื่อน พงษ์โสภณ (พ.ศ. 2441-2519)...