ยุคแรกเริ่มสร้างกรุงรัตนโกสินทร์ ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก เป็นที่รู้กันว่า ทรงย้ายพระราชวังมาตั้งทางฝั่งตะวันออก โดยสร้างพระบรมมหาราชวังที่สร้างในกรุงเทพฯ แทบจะสร้างตามแบบพระราชวังหลวงในสมัยกรุงศรีอยุธยา หลังจากนั้นมาก็มีการแก้ไขปรับปรุงปลูกสร้างหลายครั้ง จนทำให้เกิดคำถามว่า แรกเริ่มแล้ว พระบรมมหาราชวังในชั้นแรกมีประตูอะไรบ้าง และสร้างขึ้นเมื่อใด ก่อนที่จะไปถึงข้อมูลเกี่ยวกับประตู คงต้องยกข้อมูลโดยคร่าวของพระบรมมหาราชวังมาเป็นภูมิหลังก่อน ในสมัยรัชกาลที่ 1 ทรงย้ายให้มาสร้างพระราชวังมาตั้งทางฝั่งตะวันออก พระราชวังหลวง (นามที่เรียกว่า “พระบรมมหาราชวัง” พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงบัญญัติขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 4) ที่สร้างขึ้นในกรุงเทพฯ เรียกได้ว่า พระราชวังหลวงแห่งนี้สร้างตามแบบพระราชวังหลวงในกรุงศรีอยุธยาแทบทุกประการ...

หมายเหตุ : บทความนี้เผยแพร่ในนิตยสารศิลปวัฒนธรรม ฉบับมีนาคม พ.ศ. 2539 ผู้เขียนอ้างอิงข้อมูลจากงานเขียนของหม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์ ปราโมช ซึ่งภายหลังมีข้อถกเถียงเพิ่มเติมถึงข้อเท็จจริงในงานเขียนของหม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์ อันเป็นข้อมูลที่มาจากการรับฟังคำบอกเล่าอีกทอดหนึ่ง ข้อมูลเหล่านี้ยังต้องรอหลักฐานเพิ่มเติมเพื่อพิสูจน์และสรุปข้อถกเถียงอย่างแน่ชัดต่อไป จารีตประเพณีของสตรีโบราณเป็นประดุจกฎข้อบังคับแนวทางชีวิตของกุลสตรีทุกคน หากผู้ใดไม่ปฏิบัติตามกฎเกณฑ์นั้นก็จะถูกสังคมประณามว่าประพฤตินอกรีตนอกรอยไม่เป็นกุลสตรี จารีตประเพณีไม่ได้บังคับเฉพาะความประพฤติและการปฏิบัติ แต่จํากัดความคิดความเห็นของสตรี จนน่าที่จะทําให้สตรีในสมัยนั้นไม่รู้หรือไม่กล้าแม้แต่จะรู้ความต้องการของตนเอง แต่ความแข็งแห่งจารีตประเพณีจะแกร่งเพียงใดก็ต้องพ่ายแพ้ต่อหัวใจอันห้าวหาญ สติปัญญาเฉียบฉลาด และความมั่นใจในตัวเองของสตรีผู้หนึ่งในสมัยนั้น นั่นคือ หม่อมเจ้าหญิงฉวีวาด คุณสมบัติของหม่อมเจ้าหญิงฉวีวาดทุกประการที่กล่าวมาแล้วนั้น ล้วนเป็นเครื่องผลักดันชีวิตของท่านให้เดินออกนอกกรอบประเพณี และห่างไกลวิถีทางแห่งความเป็นกุลสตรี แม้ในความคิดเห็นของคนปัจจุบัน ชีวิตของท่านก็ยังเป็นชีวิตที่พิเศษกว่าคนทั่วไป ซึ่งหากเป็นสํานวนวัยรุ่นสมัยนี้ก็เรียกว่าเป็นชีวิตที่ “ห้าวสุดฤทธิ์” หรือไม่ก็ “เปรี้ยวสุดเดช” หม่อมเจ้าหญิงฉวีวาดเป็นพระธิดาของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ...